Wypracowany przez osoby ubezpieczone tzw. staż pracy, na który składają się okresy składkowe i nieskładkowe, wpływa na wysokość należnych im świadczeń emerytalno-rentowych. Co więcej, aktywność zawodowa osób uprawnionych do emerytury lub renty może stanowić podstawę do przeliczenia wysokości przyznanego już świadczenia. Aby jednak tak się stało, emeryt lub rencista, podejmując aktywność zawodową, musi przystąpić do ubezpieczeń emerytalno-rentowych.
Staż pracy
Prawo do emerytury (wcześniejszej albo powszechnej, przyznawanej na tzw. starych zasadach) lub renty z tytułu niezdolności do pracy, uzależnione jest m.in. od posiadanego przez ubezpieczonego minimalnego stażu pracy, określonego dla danego świadczenia. Udokumentowane okresy składkowe i nieskładkowe, bo o nich tutaj mowa, przekładają się odpowiednio na wysokość świadczenia.
Przykładowo, na wysokość emerytury składa się suma trzech wartości, tj.:
1) 24% kwoty bazowej oraz
2) po 1,3% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów składkowych, z uwzględnieniem pełnych miesięcy,
3) po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych, z zastrzeżeniem jak wyżej.
Kwestię tę reguluje art. 53 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, zwanej ustawą emerytalną.
Kwota renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy ustalana jest na podobnych zasadach. Przy czym dodatkowo, w razie potrzeby, dolicza się wartość odpowiadającą 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresu brakującego do pełnych 25 lat okresów składkowych oraz nieskładkowych, przypadających od dnia zgłoszenia wniosku o rentę do dnia, w którym rencista osiągnąłby przewidziany dla kobiet powszechny wiek emerytalny, określony w art. 24 ust. 1a ustawy emerytalnej. Natomiast renta dla osoby częściowo niezdolnej do pracy wynosi 75% renty obliczonej dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy (art. 62 ust. 1 i 2 ustawy emerytalnej).
Przy ustalaniu prawa do emerytury i renty oraz obliczaniu wysokości tych świadczeń okresy nieskładkowe podlegają ograniczeniu do jednej trzeciej udowodnionych okresów składkowych.
Katalog zamknięty
Co jednak oznaczają pojęcia: okres składkowy i nieskładkowy i czy nazwy te należy rozumieć dosłownie, tzn. okres opłacania składek jest okresem składkowym, a brak zgłoszenia do dobrowolnych ubezpieczeń zwiększa okres nieskładkowy?
Katalog okresów, które mogą być uznane za okresy składkowe i nieskładkowe, został ściśle określony odpowiednio w art. 6 i 7 ustawy emerytalnej.
Okresem składkowym jest przede wszystkim okres ubezpieczenia. W świetle art. 4 pkt 5 rozumiany jest on jako okres opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz okres nieopłacania tych składek z powodu przekroczenia w trakcie roku kalendarzowego kwoty rocznej podstawy ich wymiaru, o którym mowa w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych.
Natomiast okresem nieskładkowym jest m.in. okres pobierania: wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wypłaconego na podstawie przepisów Kodeksu pracy, zasiłków z ubezpieczenia społecznego, tj. zasiłku chorobowego lub opiekuńczego, a także świadczenia rehabilitacyjnego, w tym po ustaniu tytułu ubezpieczenia.
Lista okresów zaliczanych do składkowych i nieskładkowych jest jednak znacznie dłuższa, choć zamknięta. To, co się na niej nie znajduje, nie może być brane pod uwagę przez organ rentowy przy ustalaniu stażu pracy.
Warto w tym miejscu podkreślić, iż w niektórych okolicznościach i w ograniczonym wymiarze mogą być również uwzględnione (przy ustalaniu prawa do świadczenia i/lub jego wysokości) tzw. okresy uzupełniające, tj.:
Okresy udokumentowane
Dla celów ustalania prawa do świadczeń oraz ich wysokości przebyte okresy składkowe i nieskładkowe należy potwierdzić stosownymi dokumentami. Zostały one określone w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz. U. z 2011 r. nr 237, poz. 1412).
Zdarza się, że gromadzone dokumenty w momencie występowania o emeryturę lub rentę nie potwierdzają pełnego posiadanego stażu pracy. Jeżeli jednak pozwalają na ustalenie prawa do świadczenia, zostanie ono przyznane, choć w wysokości, jaką można obliczyć w oparciu o przedłożone dowody. Po ich uzupełnieniu, emeryt lub rencista może wystąpić o przeliczenie wysokości świadczenia. Przy czym nie może w tym przypadku liczyć na wyrównanie świadczenia za okres wsteczny. Świadczenie w nowej podwyższonej kwocie przysługuje bowiem nie wcześniej niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy (art. 133 ustawy emerytalnej).
Praca na świadczeniu
Na zwiększenie świadczenia mogą również liczyć aktywni zawodowo emeryci i renciści. Otóż po upływie każdego kwartału lub w każdym momencie po ustaniu ubezpieczenia, mogą oni wystąpić do ZUS o ponowne ustalenie wysokości emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, poprzez doliczenie nieuwzględnionych dotychczas w wymiarze świadczenia okresów składkowych lub nieskładkowych (art. 113 ustawy emerytalnej).
Tutaj również uwzględnieniu podlegają jedynie okresy zawarte w katalogu okresów składkowych i nieskładkowych. Nieprzystąpienie do ubezpieczeń emerytalno-rentowych, które przykładowo dla emeryta prowadzącego własną działalność pozarolniczą są dobrowolne, uniemożliwi zwiększenie wypracowanego stażu pracy, a tym samym uniemożliwi podwyższenie wysokości świadczenia.
Ponowne ustalenie wysokości emerytury (obliczanej na starych zasadach) lub renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, w oparciu o nieuwzględnione dotychczas okresy składkowe lub nieskładkowe, polega na doliczeniu do kwoty danego świadczenia odpowiednio:
z uwzględnieniem pełnych miesięcy. Natomiast dla celów zwiększenia wysokości renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy, część wzrostu, obliczoną jak wyżej, sprowadza się do wartości 75%. |
Przykład Pani Aleksandra, od kilku lat przebywająca na wcześniejszej emerytury, otworzyła własny sklepik odzieżowy i dodatkowo zatrudniła na umowę o pracę, w połowie wymiaru czasu pracy, jedną pracownicę, również emerytkę. Po zakończeniu pierwszego przepracowanego kwartału pracownica zgłosiła się do niej z prośbą o wystawienie zaświadczenia, potwierdzającego okres zatrudnienia dla celów zwiększenia wysokości emerytury, z uwzględnieniem stażu pracy wypracowanego po przyznaniu świadczenia. Pani Aleksandra postanowiła, że również wystąpi do organu rentowego z takim wnioskiem. O ile jednak żądanie pracownicy zostało spełnione, pani Aleksandra otrzymała decyzję odmawiającą jej prawa do przeliczenia świadczenia w oparciu o wypracowany staż pracy. Różnica polega na tym, że:
|
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. nr 153, poz. 1227 ze zm.)
|