Jak się ubezpieczyć w ZUS z tytułu opieki nad małym dzieckiem?

Od 1 września 2013 r. nie tylko pracownicy korzystający z urlopu wychowawczego mogą podlegać ubezpieczeniom w ZUS i mieć opłacane składki z budżetu państwa. Od tego dnia z uprawnienia tego mogą korzystać również inne osoby. Muszą tylko spełnić określone warunki oraz złożyć w ZUS odpowiednie dokumenty.

Kto może się ubezpieczyć?

Prawo do objęcia ubezpieczeniami emerytalno-rentowymi i ubezpieczeniem zdrowotnym lub tylko ubezpieczeniem emerytalnym przysługuje osobie sprawującej osobistą opiekę nad dzieckiem (własnym lub swojego małżonka albo przysposobionym) - przez okres do 3 lat, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 5. roku życia. W przypadku dziecka, które z powodu stanu zdrowia (potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności) wymaga osobistej opieki tej osoby, ubezpieczeniom można podlegać przez okres do 6 lat, ale nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 18. roku życia. Osoba sprawująca opiekę nad dzieckiem może korzystać z przysługującego jej uprawnienia w ciągłości lub w nie więcej niż 4 częściach, nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko ww. wieku.

Składki emerytalno-rentowe za osoby sprawujące opiekę nad małym dzieckiem (oprócz składek za rolników) opłaca w całości ZUS ze środków budżetu państwa. Podstawa, od której są one naliczane, zależy przede wszystkim od długości stażu ubezpieczeniowego (tj. półrocznego lub krótszego) przed rozpoczęciem sprawowania opieki nad dzieckiem. Jeśli osoba rozpoczynająca sprawowanie opieki nad małym dzieckiem była ubezpieczona przez co najmniej 6 miesięcy, wówczas wysokość tej podstawy zależy też od rodzaju wykonywanej wcześniej aktywności zawodowej.

Ważny staż ubezpieczeniowy

Długość stażu ubezpieczeniowego przed rozpoczęciem sprawowania opieki nad dzieckiem ma znaczenie przede wszystkim dla osób prowadzących pozarolniczą działalność, zleceniobiorców, osób współpracujących z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność lub zleceniobiorcami. Obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym (a także ubezpieczeniu zdrowotnemu, o ile nie podlegają mu z innego tytułu) podlegają bowiem osoby sprawujące osobistą opiekę nad dzieckiem, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są:

1) osobami, które prowadziły pozarolniczą działalność gospodarczą (na podstawie wpisu do CEIDG) przez okres co najmniej 6 miesięcy i zaprzestały jej prowadzenia albo zawiesiły wykonywanie działalności gospodarczej na podstawie art. 14a ust. 1d ustawy o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2013 r. poz. 672) na okres odpowiednio 3 lub 6 lat;

2) osobami, które prowadziły inną niż określona w przepisach o swobodzie działalności gospodarczej pozarolniczą działalność (np. artyści, wspólnicy spółki jawnej, komandytowej, partnerskiej, wspólnik jednoosobowej spółki z o.o.) przez okres co najmniej 6 miesięcy i które zaprzestały jej prowadzenia;

3) zleceniobiorcami, którzy wykonywali pracę na podstawie umowy agencyjnej lub zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z K.c. stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, przez okres co najmniej 6 miesięcy i którzy zaprzestali jej wykonywania;

4) osobami współpracującymi z przedsiębiorcami lub zleceniobiorcami przez okres co najmniej 6 miesięcy, i które zaprzestały tej współpracy;

5) osobami duchownymi, podlegającymi z tego tytułu ubezpieczeniom społecznym przez okres co najmniej 6 miesięcy.

Warunek prowadzenia pozarolniczej działalności, współpracy, działalności zarobkowej jako zleceniobiorca lub bycia osobą duchowną przez okres co najmniej 6 miesięcy uważa się za spełniony, jeżeli osoby te podlegały z tych tytułów nieprzerwanie ubezpieczeniom i opłacały składki emerytalno-rentowe (lub miały je opłacane - jak w przypadku osób współpracujących i zleceniobiorców) bezpośrednio przed dniem rozpoczęcia sprawowania opieki nad dzieckiem. Nie będzie natomiast spełniony, jeśli przed rozpoczęciem sprawowania opieki dana osoba będzie co prawda posiadała odpowiednio długi okres nieprzerwanego ubezpieczenia, ale nie z jednego tytułu tylko z dwóch różnych tytułów, np. 2 miesiące jako zleceniobiorca i 4 miesiące jako osoba współpracująca z przedsiębiorcą.

Osoby z krótszym stażem ubezpieczeniowym oraz osoby nieubezpieczone, sprawujące opiekę nad małym dzieckiem, podlegają jedynie ubezpieczeniu emerytalnemu.

Prawo do objęcia obowiązkowymi ubezpieczeniami emerytalno-rentowymi (lub tylko emerytalnym) z racji sprawowania opieki nad dzieckiem przysługuje tylko jednemu z rodziców. Drugi rodzic nie może z tego tytułu równocześnie być objęty tymi ubezpieczeniami, ani nie może podlegać im z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego albo przebywania na urlopie wychowawczym.

Okres ubezpieczenia

Osoby sprawujące opiekę nad małym dzieckiem podlegają z tego tytułu obowiązkowym ubezpieczeniom od dnia, który wskazały w oświadczeniu o zamiarze im podlegania jako dzień rozpoczęcia sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Nie może to być jednak dzień wcześniejszy niż ten, w którym oświadczenie to zostało złożone w ZUS. Ostatnim dniem ubezpieczenia jest dzień wskazany przez nie w oświadczeniu jako dzień zakończenia sprawowania tej opieki.

Co złożyć w ZUS?

Zgłoszenia do ubezpieczeń takich osób (oprócz rolników, których zgłasza KRUS) dokonuje ZUS, po złożeniu odpowiednich dokumentów, tj.:

• skróconego odpis aktu urodzenia dziecka,
   
• oświadczenia o zamiarze podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym lub odpowiednio tylko ubezpieczeniu emerytalnemu (w przypadku osób nieubezpieczonych lub z krótkim stażem ubezpieczeniowym),
   
• orzeczenia o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności (jeżeli dziecko posiada takie orzeczenie).

W oświadczeniu o zamiarze podlegania ubezpieczeniom należy podać:

• imię i nazwisko osoby sprawującej osobistą opiekę nad dzieckiem oraz jej PESEL (jeśli nie nadano jej tego numeru, podaje ona serię i numer dowodu osobistego lub paszportu),
   
• miejsce zamieszkania,
   
• dzień rozpoczęcia oraz zakończenia sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem,
   
• imię i nazwisko dziecka oraz datę jego urodzenia,
   
• informację o ostatnim okresie ubezpieczenia,
   
• informację o korzystaniu lub nie przez drugiego rodzica z uprawnień do podlegania ubezpieczeniom jako osoba pobierająca zasiłek macierzyński lub z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym albo jako osoba sprawująca opiekę nad małym dzieckiem.